बारावीनंतर कोणत्या क्षेत्रात जायचं हे बऱ्याचदा विद्यार्थ्यांनी ठरवलेलं असतं. पण त्या क्षेत्रातील विविध संधी विषयी विद्यार्थी व पालकांच्या मनात संभ्रम असतो. अलीकडे विद्यार्थ्यांचा नेहमीच्याच विज्ञान, वाणिज्य व कला शाखांमध्येही काही तरी वेगळे करण्याकडे कल असतो.
या नियमित अभ्यासक्रमाच्या क्षेत्रातील काही हटके पर्याय
विज्ञान शाखा
विज्ञान शाखेतील विविध मार्ग
बारावीनंतर विज्ञान शाखेतील विद्यार्थ्यांना डॉक्टर आणि इंजिनीअरिंग असे दोनच पर्याय उज्ज्वल भविष्य घडवण्यासाठी आपल्या समोर आहेत, असं मुलांना आणि पालकांना वाटत असतं. पण, विज्ञान शाखेतही करिअरच्या इतर अनेक संधी उपलब्ध आहेत.
- वैद्यकीय क्षेत्र आणि उपलब्ध संधी
मागील वर्षीपासून संपूर्ण भारतात एमबीबीएससाठी ‘नीट’ ही प्रवेश परीक्षा लागू करण्यात आली आहे. अभ्यास आणि संशोधन करण्यासाठी वैद्यकीय क्षेत्रात अनेक संधी उपलब्ध आहेत. तरीही वैद्यकीय क्षेत्रात केवळ एमबीबीएसचा विचार मोठ्या प्रमाणात केला जातो. अनेकदा एमबीबीएस म्हणजेच केवळ डॉक्टर असा समज अनेकांमध्ये पाहायला मिळतो. परंतु, वैद्यकीय क्षेत्रामध्ये एमबीबीएस सोडून बीडीएमएस, आयुर्वेदिक, होमिओपॅथी, अॅलोपथी हे पर्याय उपलब्ध असतात.
- पॅरामेडिकल क्षेत्र
बारावीनंतर जवळपास ४० वेगवेगळे अभ्यासक्रम या क्षेत्रात उपलब्ध आहेत. मेडिकलच्या बरोबरीने असणारे हे क्षेत्र वैद्यकीय क्षेत्रातील विद्यार्थ्यांना बीएससीनंतर विविध करिअर संधी उपलब्ध करून देते.
१) बॅचलर इन ऑडिओलॉजी आणि स्पीच लँग्वेज पॅथॉलॉजी – या क्षेत्रामध्ये माणसाच्या उच्चारशास्त्रावर काम केले जाते.
२) बॅचलर इन अॅनिस्थेशिया टेक्नॉलॉजी – कोणतेही ऑपरेशन करण्याआधी भूल देण्याचे शास्त्र या अभ्यासक्रमाचा प्रमुख भाग आहे.
३) बॅचलर इन नर्सिंग
४) बॅचलर इन मेडिकल लॅब टेक्नॉलॉजी
५) बॅचलर इन रेडिएशन
- हॉस्पिटल मॅनेजमेंट
हॉस्पिटल मॅनेजमेंट हे आरोग्य क्षेत्रातील सर्वात महत्त्वाचं आणि फायदेशीर क्षेत्र म्हणून ओळखलं जातं. हॉस्पिटलमधील कामकाज आणि इतर व्यवस्थापन करणं हे या विभागाचं प्रमुख काम असतं. विज्ञान शाखेतून बारावी केल्यानंतर पदवी, पदव्युत्तर शिक्षण आणि पीएचडी करण्याची सोय या शाखेमध्ये आहे. वैद्यकीय शाखेची पार्श्वभूमी असणारा किंवा नसणारा कुणीही हॉस्पिटल मॅनेजमेंट करून वैद्यकीय क्षेत्रात प्रवेश करू शकतो.
- शेती आणि इतर पर्याय
तंत्रज्ञानाचा प्रसार कितीही मोठ्या प्रमाणात झाला, तरीही अन्नासारख्या मूलभूत गरजेची पूर्तता ही महत्त्वाची असते. त्यामुळेच तंत्रयुक्त शेतीला आज महत्त्व प्राप्त झाले आहे. शेती विषयात बीएससी डीग्री संपादन करून शेती सल्लागार, फुले-फळे बाग व्यवस्थापक, शेती व्यवस्थापक, जमीन संशोधक असे विविध पर्याय उपलब्ध आहेत. वैद्यकीय क्षेत्रातील मुख्य पर्याय बाजूला ठेवूनही दुग्धव्यवसाय, मासेपालन, कुक्कुटपालन, प्राणी आणि वनस्पती शास्त्र यामध्ये बीएससी करून उत्तम करिअर करता येईल. लिखाणाची आवड असल्यास आपण निवडलेल्या क्षेत्रासाठी वर्तमानपत्र, मासिकांमध्ये लिहिण्याची संधीही मिळू शकते.
- होम सायन्स
बारावीनंतर किंवा बीए आणि बीएससीनंतर होम सायन्स करता येते. समाजसेवेपासून, फॅशन डिझायनिंग, कुकरी, टेक्स्टाइल डिझायनिंग, आहारतज्ज्ञ, समुपदेशन, उद्योजकता या विषयांमध्ये पदवी आणि पदव्युत्तर शिक्षण घेता येतं.
- इंजिनीअरिंग
मेडिकलप्रमाणे इंजिनिअरिंग शाखेकडेही विद्यार्थ्यांचा ओढा मोठ्या प्रमाणात दिसून येतो. दहावीनंतर डिप्लोमा किंवा बारावीनंतर डीग्रीला प्रवेश घेऊन इंजिनीअरिंगचं शिक्षण केमिकल, इलेक्ट्रॉनिक्स, सिव्हिल या प्रसिद्ध शाखांच्या बरोबरीने एरोस्पेस (अंतराळ), पर्यावरण, शेती, भूगर्भशास्त्र, मरिनसारख्या विषयांमध्ये इंजिनीअरिंगचे अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत. इंजिनीअरिंगमध्ये चांगलं करिअर करण्यासाठी उपशाखेची योग्य निवड करणं महत्त्वाचं ठरतं. इंजिनीअरिंगमध्ये एखाद्या विशिष्ट शाखेत करिअर करायचं ठरवलं असेल तरच अतिसुक्ष्म अभ्यासक्रम निवडा, अन्यथा केमिकल, सिव्हिल यांसारखे अभ्यासक्रम निवडा.
वाणिज्य शाखा
- स्वतंत्र शिक्षण फायदेशीर
बारावीनंतर वाणिज्य शाखेत अतिशय नियमित मानला जाणारा अभ्यासक्रम म्हणजे बीकॉम. तीन वर्षांच्या पदवी अभ्यासक्रमात सहा सेमिस्टर्स व जवळपास चाळीस पेपर समाविष्ट असतात. यातील प्रत्येक सेमिस्टरच्या श्रेणी या अंतिम निकालामध्ये विचारात घेतल्या जातात. त्यामुळे विद्यार्थ्यांनी केवळ शेवटच्या वर्षाच्या परीक्षांकडे विशेष लक्ष न देता संपूर्ण सहा सेमिस्टर्सना समान महत्त्व द्यायला हवं.
हा अभ्यासक्रम जरी नियमित मानला जात असला तरी यातून अनेक अन्य परीक्षांसाठी पाया निर्माण करण्याचं काम केलं जातं. केवळ बीकॉम करण्याऐवजी विद्यार्थी बीकॉमसोबत करता येणाऱ्या अनेक जोड अभ्यासक्रमांचे पर्याय निवडतात. मात्र पदवी अभ्यासक्रमात लागू केलेल्या सेमिस्टर पद्धतीमुळे गोंधळ होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही, जसं की अनेकदा सीए व बीकॉमच्या परीक्षांचं वेळापत्रक समान वेळेत असतं.
शिवाय १०० तासांचं आयटी प्रशिक्षण महत्त्वाचं असल्यानं अभ्यासात संतुलन बाळगणं कठीण होतं. त्यामुळे विद्यार्थ्यांनी बीकॉम+सीए हे एकत्रिकरण करताना विचार करायला हवा. केवळ सीएचे अभ्यासक्रम पुरवणारी अनेक स्वतंत्र विद्यापीठेही आहेत. त्यामुळे बीकॉम परीक्षेत किमान ५५ टक्के गुण मिळवून त्यानंतर सीए करण्याचाही पर्याय उपलब्ध असतो.
वाणिज्य शाखेतील संधी
वाणिज्य शाखेत नियमित अभ्यासक्रम सोडून व्यावसायिक अभ्यासक्रमांचे अनेक पर्याय मागील काही वर्षांत निर्माण झाले आहेत.
- सीए (चार्टर्ड अकाऊंटंट) : प्राथमिक पातळी (सीपीटी परीक्षा)
द्वितीय पातळी (आयपीसीसी परीक्षा)
अंतिम परीक्षा
यातील आयपीसीसी आणि अंतिम परीक्षा दोन गटात विभागून घेतली जाते. त्यातील पहिला गट उत्तीर्ण झाल्यावर तीन वर्षांची आर्टिकलशिप करणं आवश्यक असतं.
- सीएस (कंपनी सेक्रेटरी): प्राथमिक पातळी (फाऊंडेशन प्रोग्राम)
द्वितीय पातळी (एक्झिक्युटिव्ह प्रोग्राम)
अंतिम परीक्षा (प्रोफेशनल प्रोग्राम)
बारावीनंतर तीन स्तरांवर परीक्षा घेतल्या जातात. तर पदवीनंतर यातील प्राथमिक पातळीची परीक्षा देण्याची गरज नसते. पदवीनंतर स्वतंत्र सराव करण्याचा पर्याय उपलब्ध असतो. याशिवाय एसीसीए हा सीए परीक्षेशी समांतर अभ्यासक्रम, कॉस्ट अकाऊंटिंग अभ्यासक्रम, बॅफ (बँकिंग व फायनान्स), (बँकिंग व इन्शुरन्स) हे अभ्यासक्रमही निवडता येतात. याशिवाय अनेक संस्थांकडून पर्यटन, विमानचालन, क्रीडा व्यवस्थापन, सहल नियोजन, वाहतूक संबंधित व्यावसायिक जोड अभ्यासक्रमही पुरवले जातात. बारावी उत्तीर्ण वाणिज्य शाखेतील विद्यार्थ्यांना व्यावसायिक कायदा विभागातही शिक्षणाचा पर्याय असतो.
कला शाखा
पदवीशिक्षणाच्या जोडीनं इतर अनेक अभ्यासक्रम कलाशाखेच्या माध्यमातून शिकता येतात. त्यामुळे अलीकडे विद्यार्थ्यांचा कला शाखेकडे जाण्याचा कल वाढला आहे. अर्थशास्त्र, राज्यशास्त्र, समाजशास्त्र, इतिहास या विषयांमध्ये पदवी आणि पदव्युत्तर शिक्षण घेतल्यास संशोधन क्षेत्रात चांगलं करिअर करता येतं.
समाजशास्त्रामध्ये उच्चशिक्षण घेतल्यास सरकारी धोरणं, प्रकल्प यांचा अभ्यास, अनेक कंपन्यानंसाठी सीएसआर प्रकल्प करण्याची संधी मिळते. परदेशी किंवा भारतीय भाषांमध्ये पदवी शिक्षण घेतल्यास अनुवादक, दुभाषक बनण्याची संधी मिळू शकते. या व्यतिरिक्त साहित्यामध्ये अभ्यास करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना पत्रकार, संवाद लेखक, चित्रपट निर्मिती यांसारख्या नानाविविध क्षेत्रांमध्ये करिअर करण्याची संधी मिळते.
योग्य करिअर निवडण्यासाठी काही टिप्स
१) आपल्याला आवडत असलेल्या क्षेत्रात कोणत्या विविध शाखा आहेत याची माहिती घ्या.
२) आपण निवडलेल्या शाखेमध्ये कोणत्या प्रकारच्या नोकरीच्या संधी आहेत याचा आढावा घ्या.
३) इंटरनेटच्या साहाय्याने निवडलेल्या शाखेत कशा प्रकारचे काम असते, आजच्या काळात त्या ज्ञानाचा कशाप्रकारे उपयोग करता येईल याचा शोध घ्या.
४) आपल्याला आवडणाऱ्या शाखेचे उत्तम शिक्षण देणारी कॉलेजे आणि त्यांची इतर माहिती शोधा.
५) आपले करिअर निश्चित केल्यांनतर त्या क्षेत्रातील तज्ज्ञांशी एकदा नक्की चर्चा करा.
अधिक वाचा : प्रभावी बायोडेटा (सीव्ही) तयार करण्यासाठी लक्षात घ्या या गोष्टी
